Από τα βάθη της μνήμης και της γης, η Ελλάδα δεν είναι μόνο τόπος, είναι πηγή Σκέψης, δημιουργίας και μυστικής σοφίας που ταξιδεύει μέσα στον χρόνο. Κάθε πέτρα, κάθε σπήλαιο, κάθε αρχαίο ίχνος φέρει μηνύματα για τον άνθρωπο, τη φύση και το Σύμπαν…
Η διαδρομή του ελληνικού πνεύματος δεν γράφτηκε μόνο σε ιστορικά βιβλία, γράφτηκε στην ίδια τη ζωή των ανθρώπων που πίστεψαν ότι η γνώση, η ελευθερία και η πνευματική ευθύνη είναι τα θεμέλια της ύπαρξης…
Γράφει ο GEWKWN
Το άρθρο αυτό είναι ένα προσωπικό βλέμμα, μέσα από την Ιστορία, τη Μυθολογία, τη φιλοσοφία, αλλά και τις δύσκολες στιγμές της νεότερης Ελλάδας, προσπαθώ να ανιχνεύσω τη ρίζα της ελληνικής Σκέψης, την επιβίωση του πνεύματος και την αλήθεια που περιμένει να θυμηθεί ο σύγχρονος άνθρωπος.
Σημείωση για τον αναγνώστη: Μέσα στο κείμενο θα βρείτε λέξεις και φράσεις γραμμένες στο πολυτονικό σύστημα. Πρόκειται για μια προσωπική γλωσσική άσκηση, καθώς προσπαθώ να συνδεθώ με την παραδοσιακή μορφή της ελληνικής γλώσσας και να βιώσω τον ρυθμό και την έκφραση όπως γράφονταν παλαιότερα……Ένα παράδειγμα και ελπίζω να το έγραψα σωστά.
Ἀπὸ τὴ Μνήμη στὴ Σκέψη…
Ἡ μνήμη, εἶναι ἡ πρώτη μήτρα τοῦ πνεύματος.
Ὁ Ἕλληνας ἄνθρωπος δὲν ξεκίνησε νὰ σκέφτεται ἐπειδὴ ἤθελε νὰ ἐπιβιώσει· ξεκίνησε νὰ σκέφτεται ἐπειδὴ ἤθελε νὰ θυμηθεῖ.
Νὰ θυμηθεῖ τὴν τάξη ποὺ εἶδε γύρω του, τὴ συμμετρία τοῦ οὐρανοῦ, τὴν ἀναλογία τῆς μουσικῆς, τὴν περιοδικότητα τῆς ζωῆς.
Ἡ Μνημοσύνη, μητέρα τῶν Μουσῶν, εἶναι ἀκριβῶς αὐτὸ, ἡ προσωποποίησις τῆς Μνήμης ποὺ γεννᾷ τὴ Γνῶσιν, τὴν Τέχνην, τὴν Λογικήν.
Ἡ Σκέψη, λοιπόν, δὲν εἶναι μηχανικὴ ἀνάλυσις. Εἶναι ἱερὴ ἀνάμνησις.
Ἡ πρώτη φιλοσοφία ἦταν μυσταγωγία, οὐχὶ διαλεκτική.
Ο Άνθρωπος που Κοιτάζει το Φως…
Από τα Πετράλωνα, την προϊστορική εστία της φωτιάς, ως τα πρώτα μέτρα της μουσικής στη Δωδώνη και την Κρήτη, ο Έλληνας άνθρωπος έχει ένα μοναδικό χαρακτηριστικό. Δεν φοβάται να κοιτάξει το φως.
Αντί να το λατρέψει τυφλά ή να το αποφύγει, προσπαθεί να το κατανοήσει. Από τον Ήλιο του Απόλλωνα ως το «Φως εκ Φωτός» της Ορθοδοξίας, η διαδρομή είναι συνεχής. Το Φως δεν είναι θεότητα έξω από τον άνθρωπο, αλλά κατάσταση συνείδησης μέσα του.
Η ελληνική σκέψη δεν γεννήθηκε από φανατισμό ή υποταγή, αλλά από την αναζήτηση ισορροπίας. Ο κόσμος δεν είναι απόλυτος, είναι αρμονικός, κι ο ρόλος του ανθρώπου είναι να μετέχει σ’ αυτή την αρμονία. Αυτό το βλέπεις στα πάντα, στη γεωμετρία του ναού, στην ποίηση, στη ρητορική, ακόμη και στην πολιτική.
Η Δημοκρατία δεν είναι θεσμός. Είναι πνευματική κατάσταση το σημείο όπου ο άνθρωπος συνειδητοποιεί ότι η αλήθεια γεννιέται από το διάλογο, όχι από τη βία.
Η Γένεση του Ελληνικού Πνεύματος…
Το ελληνικό πνεύμα γεννήθηκε εκεί όπου η πράξη συναντά τη νόηση. Όταν ο άνθρωπος έφτιαξε τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, δεν έκανε “επιστήμη”. Έκανε ποίηση της λογικής.
Όταν ο Όμηρος τραγούδησε την Ιλιάδα, δεν περιέγραφε πόλεμο. Περιέγραφε την πάλη του ανθρώπου με το πεπρωμένο. Όταν ο Σωκράτης μιλούσε για την αρετή, δεν έκανε ηθική. Έδειχνε τον δρόμο προς την αυτογνωσία.
Ο κοινός πυρήνας όλων αυτών; Η Πίστη ότι ο άνθρωπος μπορεί να γνωρίσει. Ότι ο νους του είναι εικόνα του κόσμου, μικρό σύμπαν μέσα στο Σύμπαν.
Η Πρώτη Σκέψη και η Μυθολογική Σοφία
Πριν υπάρξουν «φιλόσοφοι», υπήρξαν μύθοι. Κι ο μύθος δεν ήταν παραμύθι. Ήταν κώδικας γνώσης, τρόπος να ειπωθεί η αλήθεια με εικόνες, όταν ακόμα δεν υπήρχε γλώσσα για να ειπωθεί με έννοιες.
Οι αρχαίοι δεν χώριζαν τη σκέψη σε «λογική» και «φαντασία». Ο μύθος ήταν το εργαστήριο της Σκέψης, εκεί όπου η παρατήρηση, η εμπειρία και το όραμα ενώνονταν.
Η πρώτη ελληνική Σοφία είναι ποιητική επιστήμη. Ο Κόσμος ως Ζωντανό Ον
Από τα πρώτα βήματα της ελληνικής σκέψης, ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται το Σύμπαν ως ζωντανό οργανισμό, και τον εαυτό του ως μέλος του σώματος αυτού.
Όταν ο Όμηρος λέει «πάντων μέτρον ἄνθρωπος», δεν το λέει με υπερηφάνεια το λέει με επίγνωση, ο άνθρωπος μετέχει, δεν κυριαρχεί.
Οι Μύθοι ως Κώδικες Γνώσης…
Πάρτε για παράδειγμα τον Προμηθέα. Δεν είναι απλώς μια ιστορία για τη φωτιά. Είναι αλληγορία της συνείδησης που φωτίζεται, αλλά ταυτόχρονα πληρώνει το τίμημα της γνώσης. Το ότι «δεσμεύεται στο βράχο» σημαίνει ότι η γνώση εγκλωβίζεται στην ύλη.
Το ότι «ο αετός τρώει το ήπαρ του» δείχνει τον αγώνα ανάμεσα στο πνεύμα και την ύλη, την αέναη δοκιμασία του νου που θέλει να ελευθερωθεί.
Ο Ορφέας, από την άλλη, δεν είναι μόνο μουσικός, είναι ιερέας της Αρμονίας. Με το τραγούδι του δαμάζει τα θηρία και γαληνεύει τα νερά, γιατί γνωρίζει ότι κάθε μορφή, κάθε ζωντανό όν, πάλλεται στην ίδια κοσμική συχνότητα.
Από τον Μύθο στη Φιλοσοφία…
Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι δεν «αρνήθηκαν» τον μύθο, τον αποκωδικοποίησαν. Ο Ηράκλειτος δεν μιλά αλλιώς από τον Όμηρο, απλώς το λέει με νέα γλώσσα. «Τα πάντα ρει» δηλαδή, το Σύμπαν δεν είναι στατικό, αλλά ζωντανή ροή.
Ο Θαλής λέει «εκ του ύδατος τα πάντα», αλλά αυτό δεν είναι φυσική θεωρία, είναι μυστική φράση, το ύδωρ είναι η ρευστή αρχή του Είναι, το στοιχείο που μεταμορφώνεται.
Ο μύθος λοιπόν δεν πεθαίνει όταν γεννιέται η φιλοσοφία, μεταμορφώνεται σε έννοια. Η πρώτη Σκέψη είναι ποιητική επιστήμη, ο πρώτος Επιστήμονας είναι ποιητής. Και αυτό το ήξεραν οι Έλληνες, για να γνωρίσεις τον κόσμο, πρέπει πρώτα να μπορείς να τον φανταστείς.
Η Μυθολογική Συνείδηση Σήμερα…
Ο μύθος δεν είναι κάτι αρχαίο. Είναι το συλλογικό υποσυνείδητο του λαού. Κάθε φορά που ένας Έλληνας αισθάνεται πως κάτι «ξυπνά» μέσα του όταν αντικρίζει τη θάλασσα, το φως, το βουνό, εκεί λειτουργεί η ίδια μυθολογική μνήμη, το DNA του πνεύματος. Η Μυθολογική Σοφία είναι η ικανότητα να βλέπεις νόημα πίσω από τα φαινόμενα. Να διαβάζεις τον κόσμο όχι σαν επιφάνεια, αλλά σαν κρυφό κείμενο που μιλά μέσα σου.
Μυσταγωγία και Ιερά Κέντρα της Γνώσης. (Δελφοί – Ελευσίνα – Σαμοθράκη)
Η Μύηση δεν είναι μυστήριο για λίγους, είναι επιστροφή στη Μνήμη. Στην αρχαία Ελλάδα, η γνώση δεν μεταδιδόταν μόνο με διδασκαλία, αλλά και με τελετή.
Η τελετή δεν ήταν θέατρο ή λατρεία, αλλά βίωμα της Αλήθειας. Όποιος μετείχε στα Μυστήρια, δεν “μάθαινε” κάτι καινούργιο, θυμόταν αυτό που είχε ξεχάσει.
Οι Δελφοί – Το Κέντρο του Κόσμου…
Εκεί όπου η γη και ο ουρανός συναντιούνται, οι Έλληνες τοποθέτησαν τον Ομφαλό του Κόσμου.
Οι Δελφοί δεν ήταν απλώς μαντείο. Ήταν σχολείο ψυχής. Το «Γνώθι σαυτόν» και το «Μηδέν άγαν» χαραγμένα στον ναό του Απόλλωνα δεν ήταν διακοσμητικά ρητά, ήταν κανόνες εσωτερικής ισορροπίας.
Η Πυθία δεν «προφήτευε». Έμπαινε σε κατάσταση έκστασης, δηλαδή έξω από την κοινή συνείδηση, και γινόταν αγωγός της κοσμικής νόησης.
Ο Απόλλων εδώ δεν είναι θεός-άνθρωπος, αλλά σύμβολο του καθαρού νου, του φωτός που φανερώνει τα πάντα χωρίς να καίει. Στους Δελφούς ο άνθρωπος δεν πήγαινε για να πάρει οδηγίες,πήγαινε για να καθρεφτιστεί στο Θείο.
Η Ελευσίνα – Το Μυστήριο της Ζωής και του Θανάτου…
Στην Ελευσίνα, η γνώση γινόταν μύηση στη ζωή. Η Δήμητρα και η Περσεφόνη ήταν σύμβολα των δύο κόσμων, της ύλης και του πνεύματος, του φθαρτού και του άφθαρτου.
Οι μυούμενοι δεν πήγαιναν για να πιστέψουν. Πήγαιναν για να δειχθούν (γι’ αυτό λέγονταν “επόπτες”). Έβλεπαν, μέσα από τελετουργικά σύμβολα, το αιώνιο πέρασμα της ψυχής. Όταν τελείωνε η μύηση, έλεγαν…«οὐκέτι φοβοῦμαι τοῦ θανεῖν». Γιατί είχαν δει, όχι με τα μάτια, αλλά με την καρδιά, ότι ο θάνατος δεν είναι το τέλος. Η Ελευσίνα ήταν το μυστικό Πανεπιστήμιο της Ανθρωπότητας.
Η Σαμοθράκη – Το Μυστήριο της Προστασίας και της Ενότητας…
Πιο βόρεια, στη Σαμοθράκη, τα Καβείρια Μυστήρια φανέρωναν μια άλλη όψη, την ένωση του ανθρώπου με τις δυνάμεις της φύσης και τη μύηση στην κοσμική αδελφότητα.
Εκεί δεν υπήρχε διάκριση καταγωγής ή φύλου, μπορούσε να μυηθεί όποιος το επιθυμούσε. Τα σύμβολα των Καβείρων, η φλόγα, ο κρίκος, το πλοίο, δείχνουν τον δεσμό του ανθρώπου με τα στοιχεία.
Το Νήμα που τα Ενώνει…
Δελφοί, Ελευσίνα και Σαμοθράκη ήταν τρία στάδια της ίδιας διαδρομής.
Αυτογνωσία (Δελφοί) ….. ποιος είμαι.
Μύηση στη Ζωή και τον Θάνατο (Ελευσίνα)…..από πού έρχομαι και πού πηγαίνω.
Ένωση με το Όλον (Σαμοθράκη)….. γιατί υπάρχω.
Αυτά τα τρία σημεία σχηματίζουν τον ιερό τρίγωνο της ελληνικής συνείδησης, όπου ο άνθρωπος μαθαίνει ότι η αληθινή γνώση δεν είναι πληροφορία, αλλά μεταμόρφωση.
Η Σχέση Μύησης και Παιδείας…
Η λέξη Παιδεία στα αρχαία ελληνικά δεν σήμαινε απλώς “εκπαίδευση”. Σήμαινε διαμόρφωση ψυχής. Δεν αρκούσε να γνωρίζεις, έπρεπε να γίνεις αυτό που γνωρίζεις.
Η Μύηση και η Παιδεία ήταν οι δύο όψεις της ίδιας αλήθειας, η πρώτη ανοίγει την ψυχή, η δεύτερη καλλιεργεί τον νου.
Στα Μυστήρια (όπως είδαμε σε Δελφούς, Ελευσίνα, Σαμοθράκη) ο άνθρωπος διδασκόταν μέσω βιώματος.
Δεν του έλεγαν τι να πιστέψει, τον οδηγούσαν να δει. Αυτό το “να δεις” (ἐποπτεία) ήταν η αρχή κάθε αληθινής μάθησης.
Όταν αργότερα γεννήθηκαν οι σχολές, του Πυθαγόρα, του Σωκράτη, του Πλάτωνα, διατήρησαν αυτή τη δομή. Η διδασκαλία δεν ήταν μετάδοση γνώσης, αλλά σταδιακή αποκάλυψη. Ο μαθητής περνούσε στάδια, όπως ο μυούμενος περνούσε “βαθμίδες φωτός”.
Η φιλοσοφία, λοιπόν, δεν αντικατέστησε τη μύηση. Την μετέφρασε στη γλώσσα του νου.
Η Παιδεία ως Καθαρμός…
Για τους Έλληνες, σκοπός της Παιδείας δεν ήταν να γεμίσει το μυαλό, αλλά να καθαρίσει την ψυχή. Όπως στα Μυστήρια προηγούνταν ο καθαρμός (σωματικός και πνευματικός), έτσι και στη μάθηση προϋπόθεση ήταν η ηθική ετοιμότητα.
Ο Πλάτων το λέει καθαρά: “Πᾶσα παιδεία ἐστὶν ἀνάμνησις.”….. Κάθε Παιδεία είναι Ανάμνηση.
Δηλαδή, δεν μαθαίνουμε κάτι ξένο, ξυπνάμε μέσα μας αυτό που ήδη υπάρχει, όπως ο μυούμενος θυμάται τη θεία του καταγωγή.
Ο Δάσκαλος, στην αρχαιοελληνική παράδοση, δεν ήταν μεταδότης γνώσεων· ήταν καθοδηγητής της ψυχής. Ο Σωκράτης δεν δίδασκε “απαντήσεις”, αλλά γεννούσε συνείδηση μέσω του μαιευτικού λόγου, βοηθούσε τον μαθητή να φέρει στο φως την αλήθεια που ήδη είχε μέσα του.
Έτσι, ο δάσκαλος ήταν ορατός συμβολισμός του εσωτερικού οδηγού. Όπως στα Μυστήρια ο Ιεροφάντης οδηγούσε τον μυούμενο από το σκοτάδι στο φως, έτσι στην Παιδεία ο Δάσκαλος οδηγούσε τον νου από την άγνοια στη γνώση.
Η Μύηση ήταν το ιερό πρότυπο, η Παιδεία ήταν η κοινωνική του εφαρμογή.
Η πρώτη μιλούσε στη ψυχή, η δεύτερη στον νου, και οι δύο στόχευαν στο ίδιο στη γέννηση του Ελεύθερου Ανθρώπου, που σκέφτεται, πράττει και ζει με επίγνωση.
Αυτό το ελληνικό ιδανικό, ότι η γνώση είναι ταυτόχρονα ιερή πράξη και κοινωνική ευθύνη, είναι που γέννησε τον πολιτισμό.
Ἀπό το Μῦθο στον Λόγο…
“Ἡ Γένεση τοῦ Λόγου καὶ ἡ Γέννηση τῆς Φιλοσοφίας”
Η ελληνική φιλοσοφία δεν γεννήθηκε σε κάποιο “εργαστήριο σκέψης”. Γεννήθηκε μέσα από την ιερή ανάγκη να κατανοηθεί το Είναι.
Οι πρώτοι ποιητές, όπως ο Ὅμηρος και ο Ἡσίοδος, δεν έγραφαν παραμύθια. Έγραψαν κοσμολογίες. Ο Μῦθος ήταν η πρώτη μορφή της Σκέψης, ντυμένη με εικόνες, ρυθμό και ποίηση.
Όταν ήρθε ο χρόνος, ο Μῦθος δεν καταργήθηκε, μετεμορφώθηκε σε Λόγο.
Ο Ἀναξίμανδρος, ο Ἡράκλειτος, ο Πυθαγόρας, δεν αρνήθηκαν το θείο, το μετέφρασαν σε αρχή, σε τάξη, σε νόμο. Το “ὕδωρ” του Θαλή, το “ἄπειρον” του Ἀναξίμανδρου, ο “λόγος” του Ἡρακλείτου, είναι τρόποι να εκφραστεί η ίδια ιερή ιδέα, ότι ο κόσμος έχει νοημότητα, όχι τυχαιότητα.
Ὁ Λόγος ὡς Ἱερόν
Για τον Ἡράκλειτο, ο Λόγος δεν ήταν απλώς λόγια. Ήταν η κοσμική αρμονία, το μέτρο που διέπει τα πάντα. Να “ἀκούεις” τον Λόγο, σήμαινε να ζεις σε συμφωνία με το Σύμπαν.
Ο Πυθαγόρας μετέτρεψε τη Μύηση σε Αριθμό. Η αριθμητική για εκείνον δεν ήταν μαθηματικά, ήταν ιερογλυφική του Όντος. Κάθε αναλογία, κάθε ήχος, κάθε σχέση, αποκάλυπτε το αποτύπωμα του θείου Νου μέσα στη δημιουργία.
Ο Παρμενίδης και οι Ἐλεάτες ανέβασαν τη Σκέψη στο καθαρό επίπεδο του Εἶναι. Εκεί όπου το Είναι είναι Ακίνητο, Αιώνιο, Άφθαρτο.
Ὁ Σωκράτης – Ὁ Μύστης τοῦ Διαλόγου…
Στον Σωκράτη, η φιλοσοφία επιστρέφει στην καρδιά. Η “μύηση” δεν γίνεται πια σε ναό, αλλά μέσα στον διάλογο. Ο Σωκράτης καλεί τον άνθρωπο να “γνώθι σαυτόν” ότι έλεγε και το Δελφικό παράγγελμα.
Ὁ Πλάτων – Ὁ Συνεχιστής τῆς Ἐσωτερικῆς Παιδείας…
Ο Πλάτων ενώνει τα πάντα: Μύηση, Παιδεία και Λόγο. Στους “Διαλόγους” του, η φιλοσοφία είναι πορεία από το σκοτάδι της άγνοιας στο φως της Ιδέας, όπως η πορεία του μυούμενου στα Ελευσίνια Μυστήρια. Η “Ακαδημία” του δεν ήταν σχολείο, ήταν ιερό της Σκέψης.
Eκεί ο μαθητής μάθαινε πρώτα να καθαρίζει τον νου του, και ύστερα να συλλογίζεται, να αμφισβητεί, να ενοποιεί.
Ο ίδιος έλεγε: “Ἡ φιλοσοφία ἐστὶ μελέτη θανάτου.” Δηλαδή, άσκηση στην απελευθέρωση, όχι μόνο από το σώμα, αλλά από την ψευδαίσθηση.
Ὁ Ἀριστοτέλης – Ὁ Λόγος ὡς Ἐπιστήμη…
Με τον Αριστοτέλη, η ελληνική διάνοια αποκτά μεθοδολογία. Ο Μύστης έγινε πλέον Ερευνητής. Ο Νόμος της φύσης, της κοινωνίας, της λογικής, αναλύεται, ταξινομείται, αποδεικνύεται.
Και όμως, ο Αριστοτέλης δεν εγκαταλείπει το ιερό υπόβαθρο. Όταν μιλά για το “Πρῶτον Κινοῦν Ἀκίνητον”, δεν περιγράφει μηχανισμό μιλά για Θεία Αρχή, για το Νόημα που κινεί το Παν.
Ἡ Φιλοσοφία ὡς Ἑλληνική Αποστολή:
Η φιλοσοφία δεν είναι απλώς ελληνική επινόηση. Είναι ο ελληνικός τρόπος να κοινωνήσεις με το Θείο μέσω της Λογικής. Είναι η συνέχεια της Μύησης με άλλα μέσα.
Ο Έλληνας δεν σταμάτησε στη λατρεία, ούτε εγκλωβίστηκε στη θεωρία. Ένωσε το Βίωμα με τη Σκέψη, τη Θρησκεία με την Επιστήμη, την Καρδιά με τον Νου. Έτσι γεννήθηκε το πνεύμα του Ελληνισμού.
Σχολιάστε το άρθρο μας
Αναδημοσιεύστε το ΠΑΝΤΑ με ενεργό link της πηγής.
Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου. To ιστολόγιο μας δεν υιοθετεί τις απόψεις των αρθρογράφων, ούτε ταυτίζεται με τα θέματα που αναδημοσιεύει από άλλες ενημερωτικές ιστοσελίδες και δεν ευθύνεται για την εγκυρότητα, την αξιοπιστία και το περιεχόμενό τους.
Ακολουθήστε το ellinikiafipnisis.com
στο Facebook…
στο Twitter
στο Viber
στο Telegram
στο GAB…
κοινοποιήστε το και στους φίλους σας!
