Ο Καποδίστριας οραματίστηκε μια Ελλάδα κυβερνώμενη από τον ίδιο τον λαό—όχι απλώς εκπροσωπούμενη. Ώρα να Ολοκληρώσουμε το Όραμα του Καποδίστρια…
Η σημερινή κοινοβουλευτική δημοκρατία λειτουργεί συχνά ως ολιγαρχία. Οι πολίτες ψηφίζουν εκπροσώπους, οι οποίοι όμως λογοδοτούν πρώτα στο κόμμα, στους χορηγούς και στους λομπίστες…
Γράφει ο Μάνος Βιτώρος
Η έννοια της άμεσης δημοκρατίας έχει τις ρίζες της στην αρχαία Αθήνα, όπου οι πολίτες συμμετείχαν άμεσα στις αποφάσεις που διαμόρφωναν τη ζωή τους. Το σύστημα αυτό, που γεννήθηκε τον 5ο αιώνα π.Χ., αποτελούσε μια ριζική απομάκρυνση από ιεραρχικά μοντέλα εξουσίας, τονίζοντας τη συλλογική βούληση του λαού. Σε αντίθεση, η σημερινή αντιπροσωπευτική δημοκρατία—αν και προβάλλεται ως το αποκορύφωμα του δημοκρατικού πολιτεύματος—είναι συχνά μια αραιωμένη εκδοχή, ένα σύστημα που, ενώ ισχυρίζεται ότι εκπροσωπεί τον λαό, στην πράξη εξυπηρετεί τα συμφέροντα λίγων.
Ο Ιωάννης Καποδίστριας, πρώτος κυβερνήτης της νεότερης Ελλάδας, οραματίστηκε ένα μοντέλο διακυβέρνησης εμπνευσμένο από τη συμμετοχική παράδοση της αρχαίας Αθήνας, υποστηρίζοντας ένα σύστημα που θα έδινε πραγματική δύναμη στους πολίτες. Αυτό το άρθρο εξερευνά τις ρίζες της άμεσης δημοκρατίας, το όραμα του Καποδίστρια και γιατί το σύγχρονο κοινοβουλευτικό σύστημα λειτουργεί ως ολιγαρχία με δημοκρατικό προσωπείο.
Τα Θεμέλια της Άμεσης Δημοκρατίας στην Αρχαία Αθήνα
Στην αρχαία Αθήνα, η δημοκρατία δεν ήταν θεατής—ήταν ενεργός συμμετοχή. Το σύστημα που εδραιώθηκε με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη γύρω στο 508 π.Χ. επέτρεπε στους ελεύθερους πολίτες να συγκεντρώνονται στην Εκκλησία του Δήμου για να συζητούν και να ψηφίζουν νόμους, πολιτικές και στρατιωτικές αποφάσεις. Ο θεσμός της Βουλής (500 πολίτες με κλήρωση) προετοίμαζε την ημερήσια διάταξη, ενώ ο οστρακισμός επέτρεπε την εξορία πολιτών που θεωρούνταν απειλή για το πολίτευμα. Η εξουσία ήταν διανεμημένη, αντί να συγκεντρώνεται στα χέρια λίγων.
Αν και υπήρχαν ελλείψεις—οι γυναίκες, οι δούλοι και οι μέτοικοι αποκλείονταν—το θεμελιώδες αξίωμα ήταν επαναστατικό: οι απλοί πολίτες συμμετείχαν άμεσα στη διακυβέρνηση. Δεν υπήρχαν ενδιάμεσοι. Ο ιστορικός Josiah Ober παρατηρεί ότι το συμμετοχικό αυτό μοντέλο έδωσε στην Αθήνα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε καινοτομία και ανθεκτικότητα.
Το Όραμα του Καποδίστρια: Η Επανεκκίνηση της Συμμετοχής
Ο Ιωάννης Καποδίστριας, κυβερνήτης της Ελλάδας από το 1828 έως το 1831, επιδίωξε να αναβιώσει το πνεύμα της αρχαίας άμεσης δημοκρατίας, προσαρμόζοντάς το στις ανάγκες του νεοσύστατου κράτους. Μετά από αιώνες οθωμανικής κυριαρχίας, η Ελλάδα χρειαζόταν έναν ενωτικό και αυθεντικά λαϊκό τρόπο διακυβέρνησης.
Ο Καποδίστριας προώθησε την τοπική αυτοδιοίκηση και τις συνελεύσεις πολιτών, βασιζόμενος, μεταξύ άλλων, σε παραδείγματα της οθωμανικής περιόδου (π.χ. δημογεροντίες). Το διάταγμά του για την οργάνωση των δήμων (1828) αποτέλεσε βάση για αποκέντρωση και ενίσχυση της πολιτικής συμμετοχής.
Ωστόσο, οι τοπικές ελίτ και οι ξένες δυνάμεις (Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία) αντιτάχθηκαν. Το όραμά του απείλησε τα συμφέροντά τους. Η δολοφονία του το 1831 έβαλε τέλος στην προσπάθειά του, αλλά η κληρονομιά του παραμένει φάρος αυθεντικής δημοκρατίας.
Η Ψευδαίσθηση της Σύγχρονης Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας
Η σημερινή κοινοβουλευτική δημοκρατία λειτουργεί συχνά ως ολιγαρχία. Οι πολίτες ψηφίζουν εκπροσώπους, οι οποίοι όμως λογοδοτούν πρώτα στο κόμμα, στους χορηγούς και στους λομπίστες.
Πρώτον, τα κόμματα κυριαρχούν στο πολιτικό σκηνικό και προάγουν την κομματική πειθαρχία έναντι της λαϊκής βούλησης.
Δεύτερον, η διαφθορά είναι διάχυτη. Τα σκάνδαλα—όπως αυτό του Κατάρ στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο—μαρτυρούν πώς η εξουσία μπορεί να εξαγοραστεί ή να εκβιαστεί.
Τρίτον, ζητήματα παρουσιάζονται ως “πολύπλοκα” για τους πολίτες και παραδίδονται σε “ειδικούς” για να επιλυθούν. Αυτή η τεχνοκρατία ακυρώνει τη δημοκρατική αρχή της λαϊκής κυριαρχίας.
Τέταρτον, η αποχή, ο αποκλεισμός, η χειραγώγηση εκλογών και η στρέβλωση του εκλογικού νόμου υπονομεύουν τη νομιμοποίηση της εξουσίας.
Το αποτέλεσμα είναι αυτό που ο Sheldon Wolin ονομάζει «κατευθυνόμενη δημοκρατία»: μια ψευδαίσθηση συμμετοχής, ενώ η εξουσία ασκείται αλλού.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ανεκλεγμένοι Γραφειοκράτες
Η ΕΕ αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της απομάκρυνσης από τη λαϊκή κυριαρχία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που έχει την αποκλειστική πρωτοβουλία νομοθεσίας, δεν εκλέγεται από τους πολίτες. Αποφάσεις κρίσιμες για τα κράτη-μέλη λαμβάνονται από τεχνοκράτες και «ειδικούς» χωρίς άμεση δημοκρατική εντολή.
Η δημοκρατική ανεπάρκεια είναι συστημική: ενώ το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εκλέγεται, δεν έχει τη δύναμη να προτείνει νομοθεσία. Η ουσία της δημοκρατίας—η λήψη αποφάσεων από τους πολίτες ή μέσω αντιπροσώπων που λογοδοτούν άμεσα—έχει αντικατασταθεί από ένα γραφειοκρατικό υπερκράτος, μακριά από την καθημερινότητα του λαού.
Άμεση Δημοκρατία: Η Γνήσια Εναλλακτική
Η άμεση δημοκρατία αφαιρεί τους ενδιάμεσους. Οι πολίτες αποφασίζουν οι ίδιοι για τους νόμους και τις πολιτικές. Αν και υπάρχουν ανησυχίες για τον “κίνδυνο της πλειοψηφίας” ή την “ανωριμότητα” του λαού, με σωστή παιδεία, θεσμικά αντίβαρα και διαφάνεια, το μοντέλο μπορεί να είναι ταυτόχρονα συμμετοχικό και ορθολογικό.
Η Ελβετία αποτελεί σύγχρονο παράδειγμα επιτυχημένης άμεσης δημοκρατίας, με δημοψηφίσματα και λαϊκές πρωτοβουλίες που διαμορφώνουν την πολιτική.
Ψηφιακή Αναγέννηση: Η Τεχνολογία ως Εργαλείο
Με πάνω από το 85% του παγκόσμιου πληθυσμού να έχει smartphone, τα μέσα για την εφαρμογή άμεσης δημοκρατίας υπάρχουν ήδη. Ψηφοφορίες μέσω blockchain, εφαρμογές για συζητήσεις, για ενημερώσεις και για διαβουλεύσεις μπορούν να φέρουν την Εκκλησία του Δήμου στην οθόνη μας.
Οι προκλήσεις (ασφάλεια, παραπληροφόρηση, ψηφιακή ανισότητα) είναι υπαρκτές αλλά όχι ανυπέρβλητες. Το βασικό εμπόδιο είναι η πολιτική βούληση.
Συμπέρασμα: Ώρα να Ολοκληρώσουμε το Όραμα του Καποδίστρια
Ο Καποδίστριας οραματίστηκε μια Ελλάδα κυβερνώμενη από τον ίδιο τον λαό—όχι απλώς εκπροσωπούμενη.
Η αρχαία Αθήνα απέδειξε πως γίνεται. Η Ελβετία το επιβεβαιώνει. Η τεχνολογία μάς δείχνει τον δρόμο.
Δεν χρειάζεται πια να ανεχόμαστε μια δημοκρατία κατ’ όνομα. Ήρθε η ώρα να ξαναπάρουμε την εξουσία στα χέρια μας.
Ήρθε η ώρα να ολοκληρώσουμε το έργο που ξεκίνησε ο Καποδίστριας.
Σχολιάστε το άρθρο μας
Αναδημοσιεύστε το ΠΑΝΤΑ με ενεργό link της πηγής.
Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου. To ιστολόγιο μας δεν υιοθετεί τις απόψεις των αρθρογράφων, ούτε ταυτίζεται με τα θέματα που αναδημοσιεύει από άλλες ενημερωτικές ιστοσελίδες και δεν ευθύνεται για την εγκυρότητα, την αξιοπιστία και το περιεχόμενό τους.
Ακολουθήστε το ellinikiafipnisis.com
στο Facebook…
στο Twitter
στο Viber
στο Telegram
στο GAB…
κοινοποιήστε το και στους φίλους σας!
