Η ζωή του Διονύση Σαββόπουλου ήταν το τέλειο παράδειγμα του πώς ένας άνθρωπος μπορεί να ξεκινήσει ως σύμβολο της ελευθερίας και να καταλήξει να θεωρεί την υποχρεωτικότητα «ανακούφιση». Αυτό δεν είναι απλώς ιδεολογική μεταστροφή, είναι υπαρξιακή υποχώρηση…
Η βιοπολιτική μετάλλαξη του τραγουδιού και η ήσυχη παράδοση της ελευθερίας. Όταν φεύγει ένας τέτοιος άνθρωπος, δεν φεύγει ένας «προδότης» ούτε ένας «ήρωας». Φεύγει ένας καθρέφτης της εποχής μας. Της εποχής που πίστεψε πως η ελευθερία είναι υπερβολική πολυτέλεια, πως το κράτος ξέρει καλύτερα, κι ότι ο πολίτης πρέπει να…σωθεί, έστω κι αν δεν το θέλει…
Γράφει ο Γεώργιος Ζώης – Ιατρός
Υπήρξε μια εποχή που ο Διονύσης Σαββόπουλος ήταν το σύμβολο της αμφισβήτησης. Ο ποιητής της ανυπακοής, ο άνθρωπος που τραγουδούσε τον Μπάλλο ως μια μεταφορά για τον ελληνικό παραλογισμό – εκεί που η ελευθερία πάλευε με την αυθεντία.
Κι όμως, κάπου ανάμεσα στην κιθάρα και το δελτίο Τύπου του 2021, ο παλιός τροβαδούρος μεταμορφώθηκε σε φιλόσοφο της συμμόρφωσης. Σε ένα δημόσιο σχόλιό του, τον Ιούλιο εκείνης της χρονιάς, είπε:
«Πιστεύω ότι μια υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού θα ήταν και για τους σκεπτικιστές μια ανακούφιση. Θα τους απάλλασσε από το βάρος της ευθύνης τους.»
Έτσι απλά.
Η υποχρεωτικότητα ως ανακούφιση.
Η ευθύνη ως βάρος που πρέπει να αφαιρεθεί.
Αν αυτό δεν είναι η πεμπτουσία του βιοπολιτικού λόγου που περιέγραψε ο Michel Foucault (1976, Histoire de la sexualité, tome 1: La volonté de savoir), τότε τι είναι;
Η εξουσία που νομιμοποιείται όχι μέσω της βίας, αλλά μέσω της φροντίδας για τη ζωή. Η εξουσία που λέει: «Δεν σου επιβάλλομαι, σε προστατεύω».
Ένα είδος ευγενικού αυταρχισμού που, όπως θα έλεγε και ο Agamben (Homo Sacer, 1995), κατασκευάζει τον πολίτη ως βιολογικό αντικείμενο διαχείρισης – όχι ως πολιτικό υποκείμενο ελευθερίας.
Και μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο Σαββόπουλος γίνεται κάτι σαν ιεροκήρυκας της βιοπολιτικής κανονικότητας.
Ο άνθρωπος που έγραψε τον «Μπάλλο» τώρα συντάσσεται με τη ρυθμική πρόζα της εξουσίας: «Μη σκέφτεσαι – άφησε την ευθύνη στους άλλους».
Από τον Αριστοφάνη στην Pfizer…
Για να δώσει κύρος στη σκέψη του, επικαλείται και τον Αριστοφάνη:
«Χαίρεσθε εις την ιατρικήν σας παιδείαν, οι Ασκληπιάδες είσθε των θνητών παρηγορία.»
Πολύ ωραία. Οι Ασκληπιάδες πράγματι υπήρξαν οι γιατροί της αρχαιότητας, αλλά η παρηγορία που πρόσφεραν δεν είχε τη μορφή κρατικής εντολής ή νομικής υποχρέωσης. Ήταν σχέση εμπιστοσύνης, όχι πιστοποιητικού.
Αντίθετα, στη νεωτερική μας εκδοχή, ο Ασκληπιός φοράει λευκή μπλούζα με λογότυπο εταιρείας και συνδέεται με μια βάση δεδομένων.
Η ειρωνεία είναι πως ο Σαββόπουλος –ίσως άθελά του– επαναλαμβάνει το αρχέτυπο του καλοπροαίρετου δεσποτισμού, εκεί όπου η εξουσία «ξέρει καλύτερα».
Αυτό που ο Foucault θα αποκαλούσε gouvernementalité douce – η μαλακή διακυβέρνηση, όπου ο έλεγχος ασκείται όχι με ρόπαλο, αλλά με χαμόγελο.
Η ευθύνη ως ψυχολογικό βάρος
Όταν λέει ότι η υποχρεωτικότητα «απαλλάσσει από το βάρος της ευθύνης», εκφράζει κάτι πολύ βαθύτερο:
Τον φόβο του σύγχρονου ανθρώπου να είναι ελεύθερος. Η ελευθερία απαιτεί σκέψη, κρίση, ρίσκο. Η συμμόρφωση προσφέρει ησυχία, ασφάλεια και κοινωνική αποδοχή. Και ο άνθρωπος, κουρασμένος από την αβεβαιότητα, προτιμά το δεύτερο.
Αυτό το φαινόμενο το έχει περιγράψει από τον 19ο αιώνα ο Dostoevsky, στον «Μεγάλο Ιεροεξεταστή» (στο Αδελφοί Καραμαζώφ):
Ο Ιεροεξεταστής λέει στον Χριστό:
«Οι άνθρωποι δεν θέλουν την ελευθερία σου, θέλουν το ψωμί μας και την υπακοή μας.»
Ε, λοιπόν, το 2021, το «ψωμί» έγινε «υγειονομική ασφάλεια» — και ο Ιεροεξεταστής πήρε τη μορφή του ειδικού.
Ο επιστήμονας-σωτήρας αντικαθιστά τον ιερέα. Ο πιστοποιημένος πολίτης αντικαθιστά τον πιστό. Κι ο Σαββόπουλος, με τον δικό του τρόπο, έψαλλε τον νέο ψαλμό της υπακοής:
«Οι αρνητές θα μπορούν να είναι αρνητές, αλλά εμβολιασμένοι – πάντως όχι από ελεύθερη βούληση.»
Μια φράση που θα ταίριαζε τέλεια σε μανιφέστο του Aldous Huxley (Brave New World, 1932): η ευτυχία δια της συμμόρφωσης, η ανακούφιση δια της απώλειας ευθύνης.
Από τον Μπάλλο στην Υγειονομική Ορχήστρα
Έτσι, ο Σαββόπουλος –ο άνθρωπος που κάποτε χλεύαζε την εξουσία– έγινε ένας από τους εκπροσώπους του συστήματος λογικής τάξης που κάποτε σατίριζε.
Από τον «Δημόσιο Υπάλληλο» περάσαμε στον «Δημόσιο Υποχρεωτικό».
Από το «Μάνα μου Ελλάς» στο «Μάνα μου Pfizer».
Από το «Ωδή στον Γελοίο» στο «Ύμνος στον Υπάκουο».
Όχι επειδή πρόδωσε κάτι – αλλά γιατί συμβιβάστηκε με την εποχή του.
Μια εποχή που δεν αντέχει την αβεβαιότητα και προσκυνά την ασφάλεια.
Μια κοινωνία που προτιμά να της λένε τι να κάνει, αρκεί να μη χρειάζεται να σκεφτεί.
Η μεταφυσική της υπακοής
Το πιο ανησυχητικό δεν είναι ότι ο Σαββόπουλος συμφώνησε με την υποχρεωτικότητα.
Είναι ότι την βάφτισε «ανακούφιση».
Ότι είδε την παράδοση της ελευθερίας όχι ως ήττα, αλλά ως λύτρωση.
Εδώ η βιοπολιτική συναντά τη θεολογία: η υπακοή παρουσιάζεται ως πνευματική εξιλέωση.
Και κάπως έτσι, η κοινωνία της ελευθερίας μετατρέπεται σε κοινωνία του προστατευμένου υπηκόου.
⸻
Επίλογος
Αν ζούσε ο Αριστοφάνης, ίσως να έγραφε σήμερα μια νέα κωμωδία:
«Πλούτος Reloaded – ή Πώς Έμαθα να Αγαπώ την Υποχρεωτικότητα».
Θα έβαζε τον Σαββόπουλο να τραγουδάει στα Προπύλαια ένα ρεφρέν για τον «ανακουφισμένο πολίτη», και τους θεατές να χειροκροτούν συγκινημένοι για την ασφάλειά τους.
Μόνο που εκείνος ο Αριστοφάνης ήξερε ότι το πιο επικίνδυνο είδος τρέλας δεν είναι η παραφροσύνη του περιθωρίου, είναι η λογική του βολεμένου πλήθους.
Και κάπως έτσι, ο κύκλος κλείνει:
Από τον τραγουδοποιό της αμφισβήτησης στον ψάλτη της συμμόρφωσης.
Από την καλημέρα ελευθερία στην καληνύχτα συνείδηση.
⸻
Βιβλιογραφία:
• Michel Foucault, La volonté de savoir (1976) — Θεμελίωση της έννοιας της βιοπολιτικής.
• Giorgio Agamben, Homo Sacer: Sovereign Power and Bare Life (1995) — Ο άνθρωπος ως «βιολογικό σώμα» της εξουσίας.
• Fyodor Dostoevsky, Οι Αδελφοί Καραμαζώφ (1880) — Ο μύθος του Μεγάλου Ιεροεξεταστή.
• Aldous Huxley, Brave New World (1932) — Η ευτυχία μέσω ελέγχου και συμμόρφωσης.
• Byung-Chul Han, Psychopolitics: Neoliberalism and New Technologies of Power (2017) — Η εσωτερικευμένη μορφή ελέγχου στη νεωτερικότητα.
• Δημόσιες δηλώσεις Δ. Σαββόπουλου, 16 Ιουλίου 2021 (Facebook / Συνεντεύξεις).
…………….
Επίμετρο: Ο θάνατος του Σαββόπουλου και η σιωπή της αντίφασης
Ο Διονύσης Σαββόπουλος πέθανε στα 80 του — κι η Ελλάδα, όπως πάντα, έσπευσε να τον «αγιοποιήσει» τη στιγμή που έφυγε.
Τα κανάλια τον αποκάλεσαν «θρύλο», «ποιητή της γενιάς του», «φωνή μιας εποχής».
Κι όμως, πίσω από τα εύκολα στεφάνια, παραμένει το παράδοξο της διαδρομής του: ο άνθρωπος που ξεκίνησε να σατιρίζει την εξουσία, στο τέλος την ερμήνευσε με στόμφο.
Ο θάνατός του δεν αναιρεί αυτό το παράδοξο — το επιβεβαιώνει.
Γιατί η ζωή του Σαββόπουλου ήταν το τέλειο παράδειγμα του πώς ένας άνθρωπος μπορεί να ξεκινήσει ως σύμβολο της ελευθερίας και να καταλήξει να θεωρεί την υποχρεωτικότητα «ανακούφιση».
Αυτό δεν είναι απλώς ιδεολογική μεταστροφή· είναι υπαρξιακή υποχώρηση.
Όταν φεύγει ένας τέτοιος άνθρωπος, δεν φεύγει ένας «προδότης» ούτε ένας «ήρωας».
Φεύγει ένας καθρέφτης της εποχής μας: της εποχής που πίστεψε πως η ελευθερία είναι υπερβολική πολυτέλεια, πως το κράτος ξέρει καλύτερα, κι ότι ο πολίτης πρέπει να σωθεί — έστω κι αν δεν το θέλει.
Τώρα που ο Σαββόπουλος σίγησε, τα τραγούδια του αποκτούν νέα διάσταση.
Ο «Μπάλλος», που άλλοτε ήταν ειρωνεία και ελευθερία, μοιάζει πια με επιτύμβιο για μια γενιά που χόρεψε πάνω στην κόψη του μαχαιριού — και τελικά διάλεξε την ασφάλεια της υπακοής.
Ο θάνατός του ίσως φέρει την ησυχία που εκείνος ζητούσε όταν μιλούσε για την «ανακούφιση» της ευθύνης.
Μόνο που αυτή η ησυχία, τώρα, είναι απόλυτη.
Το σώμα αναπαύεται αλλά το ερώτημα μένει ανοιχτό: Πότε ακριβώς πεθαίνει ένας καλλιτέχνης; Όταν πάψει να αναπνέει — ή όταν πάψει να ενοχλεί;
Ο Σαββόπουλος, θέλοντας και μη, κατάφερε και τα δύο. Έφυγε βιολογικά τώρα, μα πνευματικά είχε ήδη φύγει τη μέρα που είπε πως η υπακοή είναι λύτρωση.
Κι ίσως γι’ αυτό, ο αποχαιρετισμός του δεν πρέπει να είναι με δάκρυ, αλλά με σκέψη: για το πώς ένας άνθρωπος που τραγούδησε την ελευθερία, έγινε τελικά η πιο πειστική απόδειξη του πόσο εύκολα η ελευθερία μπορεί να ενημερωθεί.
Σχολιάστε το άρθρο μας
Αναδημοσιεύστε το ΠΑΝΤΑ με ενεργό link της πηγής.
Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου. To ιστολόγιο μας δεν υιοθετεί τις απόψεις των αρθρογράφων, ούτε ταυτίζεται με τα θέματα που αναδημοσιεύει από άλλες ενημερωτικές ιστοσελίδες και δεν ευθύνεται για την εγκυρότητα, την αξιοπιστία και το περιεχόμενό τους.
Ακολουθήστε το ellinikiafipnisis.com
στο Facebook…
στο Twitter
στο Viber
στο Telegram
στο GAB…
κοινοποιήστε το και στους φίλους σας!
