Η γνώση που γεννήθηκε στους Δελφούς, στη Δήλο, στην Αλεξάνδρεια και στην Κω, δεν έσβησε ποτέ, απλώς αναμένει την Αφύπνιση των Ελλήνων, όχι ως έθνος μόνο, αλλά ως φορείς του Λόγου. Γιατί ο Έλληνας, όπου κι αν βρίσκεται, δεν είναι απλώς απόγονος ενός λαμπρού παρελθόντος. Είναι φορέας μιας αποστολής, να ενώσει ξανά την Επιστήμη με τη Σοφία, τη Γνώση με την Ηθική, τον Άνθρωπο με το Σύμπαν.
Η ιστορία του Ελληνισμού είναι η ιστορία της ανθρώπινης αφύπνισης. Από τον λόγο του Ηρακλείτου ως τις εξισώσεις του Πτολεμαίου, και από τον όρκο του Ιπποκράτη ως τη σοφία του Αριστοτέλη, ο ελληνικός νους αναζήτησε παντού το Αίτιον, το Μέτρον, το Κάλλος. Ο Ελληνισμός δεν είναι παρελθόν, είναι συνέχεια. Κάθε φορά που ένας επιστήμονας ερευνά, ένας μαθηματικός αποδεικνύει, ένας γιατρός θεραπεύει, ή ένας άνθρωπος αναζητά την αλήθεια, η φλόγα εκείνου του αρχαίου πυρός ανάβει ξανά…
Γράφει ο GEWKWN
Από τα βάθη της ιστορίας, πριν ακόμη η ανθρωπότητα μάθει να γράφει το όνομά της, ο Ελληνισμός γεννήθηκε ως φως του Νου. Δεν υπήρξε ποτέ απλώς έθνος, αλλά τρόπος σκέψης, μέτρο του κόσμου, και αρχή πολιτισμού.
Οι Έλληνες δεν περιορίστηκαν να ζήσουν μέσα στη γη τους, ταξίδεψαν στο σύμπαν του πνεύματος. Αναζήτησαν τη λογική μέσα στο χάος, την τάξη μέσα στη φύση, και έθεσαν τα θεμέλια κάθε επιστήμης που γνωρίζουμε σήμερα.
Στον λόγο του Δημόκριτου κρύβεται η πυρηνική φυσική, στις αναλογίες του Πυθαγόρα, η αρμονία της κοσμικής ενέργειας, στα σχέδια του Ευπαλίνου και του Ήρωνα, η μηχανική ιδιοφυΐα του ανθρώπου, στις παρατηρήσεις του Αρίσταρχου, η γέννηση της αστρονομίας, στα κείμενα του Ιπποκράτη, ο σεβασμός προς τη ζωή και τη φύση.
Η παρούσα μελέτη φιλοδοξεί να θυμίσει, σε όλους, ποια είναι η πηγή από όπου αναβλύζει το φως της γνώσης.
Ο Ελληνισμός δεν είναι μύθος, είναι ο κώδικας της ανθρώπινης λογικής, που διατρέχει τους αιώνες και καλεί τον σημερινό άνθρωπο να ξαναγνωρίσει τον εαυτό του.
Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ
Από τα βάθη των αιώνων, ο Ελληνισμός ανέδειξε ένα φαινόμενο μοναδικό στην ανθρώπινη ιστορία, τη γέννηση της επιστημονικής σκέψης μέσα από τον στοχασμό, τη φιλοσοφία και την παρατήρηση της φύσεως. Εκεί όπου άλλοι λαοί αντλούσαν γνώση από το μυστήριο και τη δεισιδαιμονία, οι Έλληνες αναζήτησαν τον λόγο, την αρχή, το αίτιο. Η ελληνική λέξη “κόσμος”, που σημαίνει τάξη, αρμονία και κάλλος δεν περιγράφει απλώς το σύμπαν, αλλά και την ίδια τη λογική του.
Κάποιος πολιτικός είχε πει κάποτε: «Αν μάθουν οι Έλληνες την πραγματική τους ιστορία και τον πολιτισμό, θα γίνουν μεγάλοι και τρανοί.» Η φράση αυτή δεν είναι υπερβολή, αλλά αλήθεια διαχρονική. Ο σύγχρονος άνθρωπος χρησιμοποιεί καθημερινά εργαλεία, θεωρίες και γνώσεις που έχουν τις ρίζες τους στο ελληνικό πνεύμα, από τη γεωμετρία και τη φυσική, μέχρι τη δημοκρατία, τη λογική, την ιατρική και τη ρητορική.
Η πολιτιστική ακτινοβολία της Ελλάδος δεν περιορίστηκε ποτέ στα γεωγραφικά της σύνορα. Από τα παράλια της Ιωνίας μέχρι τις ακτές της Μεγάλης Ελλάδας, οι Έλληνες ίδρυσαν αποικίες, σχολές και αστικά κέντρα που έγιναν πνευματικοί φάροι για την ανθρωπότητα. Στις Μίλητο, Σάμο, Εφέσο, Αθήνα, Κρότωνα, Αλεξάνδρεια, άνθησε η ιδέα ότι ο κόσμος μπορεί να ερμηνευθεί με κανόνες, νόμους και μαθηματικά πρότυπα.
Η ελληνική σκέψη δεν ήταν αποσπασματική. Ο Πυθαγόρας δίδασκε ότι «τα πάντα είναι αριθμός», ο Ηράκλειτος ότι «τα πάντα ρει», και ο Δημόκριτος ότι «το σύμπαν αποτελείται από άτομα και κενό». Σήμερα, η σύγχρονη φυσική (κβαντομηχανική, θεωρία της σχετικότητας, κοσμολογία) επιβεβαιώνει τις αρχές αυτές με διαφορετικό λεξιλόγιο, αλλά με όμοιο πνεύμα.
Η επιστήμη, όπως τη γνωρίζουμε, δεν θα υπήρχε χωρίς την ελληνική φιλοσοφία της έρευνας. Ο Θαλής υπήρξε ο πρώτος που προέβλεψε έκλειψη με βάση υπολογισμούς, όχι ως θεϊκό σημείο, αλλά ως φυσικό φαινόμενο. Ο Αναξίμανδρος χάραξε τον πρώτο χάρτη του κόσμου. Ο Αριστοτέλης θεμελίωσε τη λογική, τη βιολογία, τη μετεωρολογία, τη φυσική. Ο Ευκλείδης οργάνωσε τη γεωμετρία σε αξιώματα και θεωρήματα. Ο Αρχιμήδης δημιούργησε τον πρώτο «νόμο φυσικής» που χρησιμοποιείται ακόμη, τον νόμο της άνωσης.
Κάθε νεότερη εποχή, από την Αναγέννηση μέχρι τη σύγχρονη επιστήμη, οφείλει την ύπαρξή της σε αυτή την ελληνική παρακαταθήκη. Ο Κοπέρνικος, ο Γαλιλαίος, ο Νεύτωνας, ο Αϊνστάιν, όλοι τους είχαν μελετήσει συστηματικά τα ελληνικά κείμενα, είτε μέσω λατινικών μεταφράσεων είτε από τα αυθεντικά έργα. Ο ίδιος ο Αϊνστάιν είχε δηλώσει:
«Χωρίς τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και τον Αρχιμήδη, δεν θα υπήρχε η σύγχρονη επιστήμη.»
Στην πραγματικότητα, ο Ελληνισμός δεν έδωσε απλώς γνώση, αλλά τρόπο σκέψης. Ο συνδυασμός λογικής ανάλυσης και αισθητικής αρμονίας δημιούργησε μια στάση απέναντι στον κόσμο που συνδέει το υλικό με το πνευματικό. Το ίδιο πνεύμα μεταφέρθηκε στη ρωμαϊκή, την αραβική, τη βυζαντινή και τελικά τη δυτική παράδοση.
Ο σύγχρονος Έλληνας, ζώντας σε έναν τεχνολογικό πολιτισμό, συχνά αγνοεί ότι οι ίδιες οι βάσεις αυτού του πολιτισμού είναι ελληνικές. Από την δημοκρατία των Αθηνών μέχρι τη γεωμετρία του Ευκλείδη, από τη ρητορική του Ισοκράτη έως την ιατρική του Ιπποκράτη, ολόκληρη η σύγχρονη ανθρωπότητα πατά πάνω σε ελληνικά θεμέλια.
Η γνώση αυτή δεν είναι μόνο τιμή προς το παρελθόν, είναι όπλο για το μέλλον. Η αναγέννηση του ελληνικού πνεύματος προϋποθέτει την αυτογνωσία του ελληνικού λαού. Όπως έλεγε ο Πλούταρχος,
«Δεν ζούμε μόνο για τον εαυτό μας, αλλά για να συνεχίσουμε το έργο των προγόνων μας.»
ΕΝΟΤΗΤΑ 2 – ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ Η ΠΡΟ-ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ
Η απαρχή της επιστήμης δεν βρίσκεται στα εργαστήρια, αλλά στη φιλοσοφία. Ο ελληνικός στοχασμός κατόρθωσε να μετατρέψει το μυστήριο της φύσεως σε ερώτημα, το ερώτημα σε λογισμό, και τον λογισμό σε νόμο. Αυτό που ονομάζουμε σήμερα «επιστημονική μέθοδος» η αναζήτηση αιτιών, η παρατήρηση, η υπόθεση και η απόδειξη είναι γέννημα της ελληνικής φιλοσοφίας των φυσικών.
Α. Δημόκριτος και η Ατομική Θεωρία της Ύλης
Περίπου τον 5ο αιώνα π.Χ., ο Δημόκριτος ο Αβδηρίτης (μαθητής του Λευκίππου) διατύπωσε την πρώτη ατομική θεωρία της ύλης. Υποστήριξε ότι το σύμπαν αποτελείται από άτομα (αδιαίρετα σωματίδια) και κενό. Τα άτομα διαφέρουν ως προς το σχήμα, τη διάταξη και τη θέση, και οι συνδυασμοί τους γεννούν τα φαινόμενα της φύσεως.
Η σύγχρονη φυσική, 2.400 χρόνια αργότερα, επιβεβαίωσε τη σκέψη του. Ο Δημόκριτος είχε συλλάβει διαισθητικά την έννοια της ατομικής δομής, της κινητικής ενέργειας και της μη συνεχούς ύλης. Η φράση του, «Κατά νόμον υπάρχει χρώμα, κατά νόμον γλυκύ και πικρόν, κατ’ αλήθειαν άτομα και κενόν»
Προαναγγέλλει την έννοια της σχετικότητας των αισθήσεων και της αντικειμενικότητας των φυσικών νόμων. Στην ουσία, θεμελίωσε το πνεύμα της επιστήμης, τη διάκριση ανάμεσα στο φαινόμενο και το πραγματικό.
Η ατομική θεωρία του Δημόκριτου αποτέλεσε τη βάση για τις νεότερες θεωρίες του Ντάλτον,και αργότερα για τη σωματιδιακή φυσική. Το γεγονός ότι ο Δημόκριτος μιλούσε για «αόρατα σωματίδια που κινούνται αενάως μέσα στο κενό» δείχνει την πρώιμη σύλληψη της έννοιας της ενέργειας και των δυνάμεων που συνδέουν τα μόρια της ύλης.
Β. Πυθαγόρας και η Μαθηματική Δομή του Σύμπαντος
Προγενέστερος του Δημόκριτου, ο Πυθαγόρας ο Σάμιος 6ος αι. Π.Χ. ίδρυσε μία σχολή που ένωσε φιλοσοφία, μαθηματικά, φυσική και ηθική σε ένα ενιαίο σύστημα γνώσης. Η διδασκαλία του ότι, τα πάντα είναι αριθμός δεν αποτελεί απλή αριθμητική φράση, αλλά κοσμολογική αρχή,ο κόσμος είναι οργανωμένος σύμφωνα με μαθηματικές σχέσεις και αρμονικές αναλογίες.
Οι Πυθαγόρειοι αντιλαμβάνονταν την ύλη και την ενέργεια ως δόνηση και ρυθμό, έννοιες που στη σύγχρονη φυσική περιγράφονται από τις κυματικές μορφές της ύλης και τα πεδία συχνοτήτων. Η «αρμονία των σφαιρών», η ιδέα ότι οι ουράνιες κινήσεις υπακούουν σε μουσικές και μαθηματικές αναλογίες, προανήγγειλε την αστρονομία και την ουράνια μηχανική.
Ο Πυθαγόρας εισήγαγε και την έννοια των αριστερόστροφων και δεξιόστροφων κινήσεων των ουρανίων σωμάτων. Οι Πυθαγόρειοι χρησιμοποιούσαν τα σύμβολα της σβάστικας (δεξιόστροφης και αριστερόστροφης) για να περιγράψουν αντίθετες ροπές και περιστροφές στο σύμπαν.
Γ. Ηράκλειτος και η Δυναμική Ενότητα των Αντιθέτων
Ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος. τέλη 6ου αι. π.Χ. έθεσε την αρχή της συνεχούς ροής και μεταβολής.«Τα πάντα ρει και ουδέν μένει.» Σύμφωνα με εκείνον, το σύμπαν είναι μία αέναη φωτιά που μετασχηματίζεται, διατηρώντας όμως την εσωτερική του ισορροπία μέσω των αντιθέσεων.
Η ιδέα ότι η φύση ισορροπεί μέσα από δυνάμεις αντίθετες και ταυτόχρονες, θερμό και ψυχρό, ξηρό και υγρό, ζωή και θάνατο, θυμίζει τη σύγχρονη έννοια των δυνάμεων πεδίου και των αντισωματιδίων στη φυσική. Ο Ηράκλειτος υπήρξε, με φιλοσοφικό τρόπο, πρόδρομος της διαλεκτικής και της εντροπίας: κάθε σύστημα βρίσκεται σε ροή, και η τάξη γεννάται από την αλληλεπίδραση του χάους.
Δ. Ο Αριστοτέλης και η Συστηματοποίηση της Επιστήμης
Με τον Αριστοτέλη (384–322 π.Χ.) η ελληνική φιλοσοφία περνά από τη θεωρία στην επιστημονική μέθοδο. Ο Σταγειρίτης έθεσε τα θεμέλια της λογικής, της βιολογίας, της φυσικής, της ηθικής και της πολιτικής επιστήμης. Ήταν ο πρώτος που καθόρισε ότι κάθε έρευνα πρέπει να στηρίζεται σε παρατήρηση, εμπειρία και συμπέρασμα.
Τα έργα του για τη Λογική, αποτελούν την πρώτη συστηματική παρουσίαση της επιστημονικής απόδειξης. Στη Φυσική του, μιλά για την «κινητική αιτία», την «τελική αιτία» και το «άπειρον», έννοιες που επανεμφανίζονται με άλλη μορφή στη νεότερη φιλοσοφία και κοσμολογία.
Αν και πολλές από τις φυσικές του απόψεις ξεπεράστηκαν, ο τρόπος που σκέφτηκε παραμένει θεμέλιο της επιστημονικής σκέψης, ταξινόμηση, κατηγοριοποίηση, ορισμός και λογική συνέπεια.
Ε. Από τη Φιλοσοφία στη Φυσική
Οι Έλληνες φιλόσοφοι έθεσαν τις βάσεις για κάθε επιμέρους επιστήμη:
-Ο Πλάτων μίλησε για την κοσμική γεωμετρία και την ψυχή του κόσμου.
-Ο Αναξαγόρας εισήγαγε την έννοια του Νου (Νοῦς) ως κοσμικής αρχής που οργανώνει την ύλη.
-Ο Εμπεδοκλής μίλησε για δυνάμεις έλξης και απώθησης, «Φιλότητα και Νείκος», που θυμίζουν τις σημερινές ελκτικές και απωστικές αλληλεπιδράσεις των πεδίων.
Η ελληνική σκέψη, επομένως, δεν ήταν πρωτόγονη μυθολογία αλλά προ-επιστημονική θεωρία, θεμελιωμένη στη λογική, τη μαθηματική συμμετρία και την αναζήτηση φυσικών αιτίων.
Όπως αναγνωρίζουν οι ιστορικοί των επιστημών «Η ελληνική φιλοσοφία δεν προανήγγειλε μόνο την επιστήμη, αλλά τη δημιούργησε.»
Οι Δημόκριτος, Πυθαγόρας, Ηράκλειτος και οι σύγχρονοί τους δεν στοχάστηκαν απλώς, αλλά, έθεσαν τις πρώτες φυσικές αρχές. Η έννοια της ύλης, της ενέργειας, της δομής και της ροής, όπως την αντιλαμβάνεται η σύγχρονη φυσική, υπάρχει ήδη στα έργα τους σε φιλοσοφική μορφή.
Ο ελληνικός νους συνέλαβε το ενιαίο κοσμικό σύστημα, όπου όλα τα φαινόμενα υπάγονται σε νόμους συμμετρίας και αναλογίας. Αυτός ο τρόπος σκέψης αποτελεί τη γέφυρα ανάμεσα στην αρχαία σοφία και τη σύγχρονη επιστήμη.
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 – ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΙ, ΑΣΤΡΟΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ
Η μαθηματική και τεχνική ιδιοφυΐα των Ελλήνων υπήρξε η φυσική συνέπεια της φιλοσοφικής τους σκέψης. Ενώ η Ανατολή έδωσε πρακτικές γνώσεις (αριθμητική, γεωμετρία για μέτρηση εκτάσεων, αστρονομία για ημερολόγια), οι Έλληνες μεταμόρφωσαν αυτές τις γνώσεις σε επιστήμες με θεωρητικό θεμέλιο, σε λογικά συστήματα με αρχές και αποδείξεις.
Από τον Θαλή μέχρι τον Πτολεμαίο, η Ελλάδα παρήγαγε μια παράδοση που δεν έχει προηγούμενο στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Α. Οι Μαθηματικοί: Από τον Θαλή έως τον Ευκλείδη
Ο Θαλής ο Μιλήσιος (7ος–6ος αι. π.Χ.) θεωρείται ο πρώτος μαθηματικός της ιστορίας. Υπολόγισε το ύψος των πυραμίδων μέσω της σκιάς τους και απέδειξε θεωρήματα που αποτελούν ακόμη τη βάση της γεωμετρίας. Ήταν ο πρώτος που διατύπωσε την έννοια της απόδειξης — ότι ένα συμπέρασμα πρέπει να προκύπτει λογικά από αξιώματα και δεδομένα.
Ο Πυθαγόρας και η σχολή του ανέπτυξαν την αριθμητική θεωρία, τη θεωρία των αναλογιών και τη μελέτη των τετραγωνικών σχημάτων. Το περίφημο Πυθαγόρειο Θεώρημα δεν είναι μόνο γεωμετρικό αξίωμα· είναι η πρώτη αναγνώριση ότι η φύση διέπεται από μαθηματικούς νόμους.
Ο Ευκλείδης (3ος αι. π.Χ.) στην Αλεξάνδρεια συγκέντρωσε όλη τη γνώση της εποχής του στα «Στοιχεία» — το σημαντικότερο επιστημονικό έργο όλων των εποχών. Η μέθοδός του, βασισμένη σε αξιώματα, θεωρήματα και αποδείξεις, αποτέλεσε το πρότυπο της επιστημονικής σκέψης για δύο χιλιάδες χρόνια. Κάθε φυσικός νόμος, κάθε θεωρία που δομείται από υποθέσεις και αποδείξεις, ακολουθεί τη λογική αρχιτεκτονική του Ευκλείδη.
Η ελληνική μαθηματική σκέψη ανέπτυξε επίσης την έννοια της απειρίας, της αναλογίας και των γεωμετρικών τόπων, προαναγγέλλοντας την ανάλυση και τη γεωμετρία του χώρου που χρησιμοποιούνται σήμερα στη φυσική και την μηχανική.
Β. Ο Αρχιμήδης και η Γέννηση της Φυσικής
Ο Αρχιμήδης ο Συρακόσιος (287–212 π.Χ.) ήταν ο πρώτος που συνέδεσε τα μαθηματικά με τη φυσική πραγματικότητα. Απέδειξε ότι η θεωρία μπορεί να περιγράψει τη φύση με ακρίβεια, αν βασιστεί σε νόμους και υπολογισμούς.
Ανακάλυψε τον νόμο της άνωσης, το θεώρημα του μοχλού, μελέτησε τα κέντρα βάρους, και εισήγαγε τις πρώτες μορφές ολοκληρωτικού λογισμού για τον υπολογισμό επιφανειών και όγκων, έννοιες που επανεμφανίστηκαν στη νεότερη μαθηματική ανάλυση του Νεύτωνα.
Η φράση του «Δῶς μοι πᾶ στῶ καὶ τὰν γᆞν κινήσω» («Δώσε μου ένα σημείο να σταθώ και θα κινήσω τη γη») εκφράζει τη βαθύτερη πίστη του Έλληνα επιστήμονα, ότι η νόηση και η επιστήμη είναι η πραγματική δύναμη του ανθρώπου.
Επιπλέον, ο Αρχιμήδης σχεδίασε μηχανές πολιορκίας, καθρέφτες καύσης, υδραυλικές βίδες και μηχανισμούς με γρανάζια που αποτέλεσαν πρότυπα για την τεχνολογία του μέλλοντος. Ορισμένοι από αυτούς, όπως ο περίφημος Μηχανισμός των Αντικυθήρων, αποδεικνύουν ότι οι Έλληνες είχαν φτάσει σε επίπεδο μηχανικής τελειότητας ισοδύναμο με τη νεότερη μηχανολογία.
Γ. Οι Αστρονόμοι και η Κοσμολογία
Η ελληνική αστρονομία γεννήθηκε από τη σύνθεση της παρατήρησης και των μαθηματικών υπολογισμών. Ο Εύδοξος ο Κνίδιος εισήγαγε τα πρώτα μοντέλα ομόκεντρων σφαιρών για την κίνηση των πλανητών.
Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος (3ος αι. π.Χ.) διατύπωσε πρώτος τη ηλιοκεντρική θεωρία, σύμφωνα με την οποία η Γη περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο- δεκαοκτώ αιώνες πριν τον Κοπέρνικο!
Ο Ίππαρχος επινόησε το τρίγωνομετρικό σύστημα και συνέταξε καταλόγους άστρων με αξιοσημείωτη ακρίβεια.
Αργότερα, ο Πτολεμαίος με το έργο του Αλμαγέστη συγκέντρωσε και οργάνωσε όλη τη γνώση της αρχαίας αστρονομίας, θεμελιώνοντας το γεωκεντρικό μοντέλο, που κυριάρχησε επί 1.500 χρόνια.
Η Υπατία (4ος–5ος αι. μ.Χ.), κόρη του μαθηματικού Θέωνα, υπήρξε η τελευταία μεγάλη φιλόσοφος της Αλεξάνδρειας. Δίδαξε αστρονομία, γεωμετρία και νεοπλατωνική φιλοσοφία, κρατώντας ζωντανή την παράδοση της ελληνικής επιστήμης στα ύστερα χρόνια του αρχαίου κόσμου. Η μορφή της συμβολίζει τη συνέχεια της ελληνικής διανοήσεως σε έναν κόσμο που άλλαζε.
Δ. Οι Μηχανικοί και η Τεχνολογία των Ελλήνων
Ο Ευπαλίνος ο Μεγαρεύς κατασκεύασε τον υπόγειο υδραγωγό της Σάμου (μήκους 1.036 μέτρων), σκαμμένο ταυτόχρονα από δύο πλευρές του βουνού με ακρίβεια ελάχιστων εκατοστών, τεχνικό θαύμα ακόμη και για τα σημερινά δεδομένα.
Ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς (1ος αι. μ.Χ.) δημιούργησε την πρώτη ατμομηχανή, την αιολόσφαιρα, καθώς και αυτόματες πόρτες ναών, μηχανισμούς κερμάτων, και υδραυλικά συστήματα. Στα έργα του Πνευματικά και Αυτοματοποιητικά περιγράφει μηχανισμούς που λειτουργούν με πίεση ατμού, νερού και αέρα, την πρώτη σαφή χρήση της ενέργειας στη μηχανική.
Ο Σώστρατος ο Κνίδιος, αρχιτέκτων του Φάρου της Αλεξάνδρειας (ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου), συνδύασε μηχανική, γεωμετρία και οπτική για να κατασκευάσει έναν πύργο που λειτουργούσε ως φάρος με καύση καθρέφτη και πύρινη εστία.
Η τεχνολογική εφαρμογή του ήλεκτρου (κεχριμπαριού) ως φυσικού συσσωρευτή στατικού ηλεκτρισμού, αναφέρεται από τον Θαλή. Ο όρος
«ηλεκτρισμός» (ἐξ ἤλεκτρου) προέρχεται ακριβώς από αυτή την ελληνική παρατήρηση. Οι αρχαίοι γνώριζαν ότι το ήλεκτρον έλκει ελαφρά σώματα όταν τρίβεται, δηλαδή είχαν εντοπίσει την πρώτη μορφή ηλεκτροστατικού φαινομένου.
Ε. Τα Μαθηματικά και η Υπολογιστική Ικανότητα
Οι Έλληνες μαθηματικοί επιλύουν εξισώσεις με πολλαπλούς αγνώστους χρησιμοποιώντας νοητικούς και γεωμετρικούς συλλογισμούς, χωρίς αριθμητικές μηχανές. Αναφέρονται περιπτώσεις επίλυσης εξισώσεων 12 αγνώστων, όριο που, όπως ειπώθηκε, ξεπερνά ακόμη και τις δυνατότητες ορισμένων σύγχρονων υπολογιστικών συστημάτων χωρίς προγραμματιστική υποστήριξη.
Η ελληνική μαθηματική λογική βασιζόταν στην ενόραση και τη γεωμετρική σύλληψη του χώρου, κάτι που δείχνει ότι η ανθρώπινη νόηση μπορεί να υπερβεί τα μηχανικά όρια. Το «σκέπτεσθαι νοερώς» ήταν η ανώτερη μορφή γνώσης, κατά την πλατωνική και νεοπλατωνική παράδοση.
Συμπέρασμα: Οι Έλληνες μαθηματικοί, αστρονόμοι και μηχανικοί δεν δημιούργησαν απλώς τεχνικές γνώσεις, θεμελίωσαν την έννοια της επιστήμης ως ενότητας θεωρίας και πράξης.
Η γεωμετρία, η μηχανική, η αστρονομία και η φυσική δεν ήταν για αυτούς ξεχωριστά πεδία, αλλά όψεις του ίδιου κοσμικού νόμου.
Σήμερα, κάθε υπολογισμός, κάθε μηχανισμός, κάθε φυσική θεωρία έχει το αποτύπωμα εκείνης της ελληνικής διανοίας που πίστευε ότι το Σύμπαν είναι κατανοητό, ότι ο άνθρωπος μπορεί, μέσω του Λόγου, να αγγίξει την Αλήθεια.
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 — ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΓΕΩΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ ΕΞΕΡΕΥΝΗΤΕΣ
Η ανάγκη του ανθρώπου να γνωρίσει τη γη και τη θέση του μέσα σε αυτήν είναι τόσο παλιά όσο και ο ίδιος ο πολιτισμός. Όμως, μόνο οι Έλληνες κατάφεραν να μετατρέψουν την περιέργεια σε επιστήμη, και την περιπλάνηση σε γεωγραφική μέθοδο. Η ελληνική γεωγραφία δεν ήταν απλώς χαρτογράφηση χώρων, αλλά αναζήτηση της σχέσης του ανθρώπου με τον κόσμο, μια φιλοσοφία της γης και του ουρανού.
Α. Οι Πρώτοι Χαρτογράφοι και Ταξιδευτές
Η παράδοση αρχίζει ήδη από τον Αναξίμανδρο τον Μιλήσιο (6ος αι. π.Χ.), μαθητή του Θαλή, ο οποίος θεωρείται ο πρώτος χαρτογράφος του γνωστού κόσμου. Δημιούργησε σφαιρική απεικόνιση της γης, όπου η θάλασσα περιέβαλλε τις ηπείρους, μια πρωτοφανής σύλληψη για την εποχή του. Ο Εκαταίος ο Μιλήσιος συνέχισε το έργο του με το Περίοδος Γης, όπου περιέγραψε τις χώρες, τους λαούς και τις συνήθειες τους με βάση μαρτυρίες ταξιδιωτών.
Ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης (4ος αι. π.Χ.) πραγματοποίησε ταξίδι ως τη βόρεια Ευρώπη, φτάνοντας πιθανότατα στη Βρετανία και ίσως στις ακτές της Ισλανδίας. Περιγράφει τον ήλιο που «δεν δύει ποτέ» και τη χώρα της «Θούλης», δηλαδή τον αρκτικό κύκλο.
Οι Έλληνες ναυτικοί διέθεταν αστρονομικά όργανα, γνώσεις προσανατολισμού, γεωμετρίας και παρατήρησης που τους επέτρεπαν να πλέουν με ακρίβεια. Ο ίδιος ο όρος «γεωγραφία» (γη + γράφω) είναι ελληνικός και σημαίνει κυριολεκτικά “περιγραφή της Γης”.
Β. Ο Εύδοξος, ο Στράβων και η Επιστημονική Γεωγραφία
Ο Εύδοξος ο Κνίδιος (4ος αι. π.Χ.) ταξίδεψε στην Αίγυπτο και τη Νουβία, και φέρεται να έχει επιχειρήσει περίπλου της Αφρικής. Συνδύαζε τις γνώσεις του μαθηματικού και αστρονόμου με τη γεωγραφία, θεωρώντας ότι οι κινήσεις των ουρανίων σωμάτων επηρεάζουν τις γεωφυσικές ζώνες της γης.
Ο Στράβων (64 π.Χ.–24 μ.Χ.), στο μνημειώδες έργο του Γεωγραφικά σε 17 βιβλία, συνέταξε τη συνθετική εικόνα του τότε γνωστού κόσμου. Ευρώπη, Ασία, Λιβύη (Αφρική), και τα πέρατα του Ατλαντικού.
Για πρώτη φορά η γεωγραφία αντιμετωπίζεται ως επιστήμη παρατήρησης και σύγκρισης. Περιγράφει το κλίμα, τα ήθη, τις πόλεις και τα φυσικά όρια, εισάγοντας την έννοια του οικουμενισμού ότι η οικουμένη είναι ένας ενιαίος οργανισμός, όπου ο άνθρωπος αποτελεί μέρος του συνόλου.
Γ. Ο Πτολεμαίος και η Χαρτογραφία του Κόσμου
Ο Έλληνας Κλαύδιος Πτολεμαίος (2ος αι. μ.Χ.) στην Αλεξάνδρεια συνέταξε την Γεωγραφική Υφήγησιν, όπου εισάγει για πρώτη φορά τις γεωγραφικές συντεταγμένες (πλάτος και μήκος), δημιουργώντας το θεμέλιο της σύγχρονης χαρτογραφίας.
Η μέθοδός του επέτρεψε να τοποθετηθούν σε σφαίρα οι γνωστές περιοχές της γης με αριθμητική ακρίβεια. Το έργο του μεταφράστηκε στα λατινικά και αποτέλεσε τη βάση για τους θαλασσοπόρους της Αναγέννησης, από τον Κολόμβο έως τον Μαγγελάνο.
Ο Πτολεμαίος συνδύασε αστρονομία, μαθηματικά και τοπογραφία, καθιστώντας τη γεωγραφία καθαρά επιστημονική επιστήμη. Με τη βοήθεια υπολογισμών καμπυλότητας και παραλλήλων κύκλων, προέβλεψε την περίμετρο της γης με εξαιρετική προσέγγιση.
Δ. Οι Μυθικοί Τόποι και οι Γεωπολιτισμικές Αναφορές
Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς, από τον Πλάτωνα έως τον Πλούταρχο, αναφέρουν τόπους πέρα από τα γνωστά όρια του κόσμου. Η Ατλαντίδα, σύμφωνα με τον Τίμαιο και τον Κριτία, ήταν ένα νησί «μεγαλύτερο της Λιβύης και της Ασίας μαζί», το οποίο βυθίστηκε μετά από καταστροφές. Αν και η αφήγηση έχει μυθολογικά στοιχεία, εκφράζει τη γεωπολιτική συνείδηση των Ελλήνων για την ύπαρξη άλλων ηπείρων πέρα από τον Ατλαντικό.
Αρχαίες παραδόσεις μιλούν για διοικητικά κέντρα και πνευματικούς δεσμούς μεταξύ περιοχών του τότε γνωστού και αγνώστου κόσμου, με Δελφούς ως κέντρο επικοινωνίας, Σάρδεις ως ασιατική πρωτεύουσα, και Δήλο ως απολλώνιο κέντρο ιερής συντονίας, (συντονισμού)
Οι αναφορές σε Υπερβόρειους Έλληνες, Μασαγέτες και άλλους λαούς της Κεντρικής και Βόρειας Ασίας υποδηλώνουν μια ελληνική παρουσία ή επιρροή που εκτεινόταν πολύ πέρα από τον Αιγαίο, έως τα όρια της Σιβηρίας.
Οι Υπερβόρειοι, σύμφωνα με τις αρχαίες μαρτυρίες, έστελναν κάθε χρόνο στους Δελφούς «εκλεκτά σιτηρά» ως σύμβολο πνευματικής ενότητας. Η παράδοση αυτή ίσως απηχεί παλαιές εμπορικές ή πολιτιστικές σχέσεις σε εποχές που σήμερα μόλις αρχίζουμε να διερευνούμε αρχαιολογικά.
Ε. Ο Κοσμοπολιτισμός του Ελληνισμού
Οι Έλληνες αντιλαμβάνονταν τη Γη ως ενιαίο οργανισμό που περιλαμβάνει όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως φυλής ή γλώσσας. Ο Σωκράτης έλεγε:
«Οὐ γὰρ Ἀθηναῖος εἰμὶ οὐδὲ Ἕλλην, ἀλλὰ τοῦ κόσμου πολίτης.»
Η φράση αυτή αποτελεί το πνευματικό θεμέλιο της έννοιας του παγκόσμιου πολίτη.
Ο Παυσανίας στο έργο του Ελλάδος Περιήγησις συνδύασε περιηγητική παρατήρηση με ιστορική μνήμη, διασώζοντας εκατοντάδες τοποθεσίες, μνημεία και λατρείες. Ο Κοσμάς ο Ινδικοπλεύστης (6ος αι. μ.Χ.) Έμπορος και περιηγητής από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, περιέγραψε με λεπτομέρειες εμπορικά ταξίδια Ελλήνων και Αιγυπτίων ως την Ινδία, αποδεικνύοντας ότι ο ελληνικός κόσμος είχε παγκόσμια παρουσία ήδη από την ύστερη αρχαιότητα.
Συμπέρασμα: Η ελληνική γεωγραφία και εξερεύνηση δεν υπήρξαν απλώς πράξη περιέργειας ή επέκτασης, αλλά έκφραση του πνεύματος της γνώσης. Οι Έλληνες γεωγράφοι και εξερευνητές είδαν τον πλανήτη ως ενιαίο πεδίο έρευνας, όπου η γη, ο ουρανός και ο άνθρωπος αποτελούν μέρη ενός αρμονικού όλου.
Η ιδέα ότι η γνώση δεν έχει σύνορα, ότι ο κόσμος είναι οἰκουμένη, και ότι ο άνθρωπος είναι φορέας λόγου και δημιουργίας σε κάθε τόπο, αυτή είναι η αληθινή κληρονομιά του Ελληνισμού.
ΕΝΟΤΗΤΑ 5 — ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΙΑΤΡΟΙ ΚΑΙ Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ
Η ελληνική ιατρική υπήρξε από τα πρώτα συστήματα στον κόσμο που απελευθέρωσαν τη θεραπεία από τη δεισιδαιμονία και τη μετέτρεψαν σε επιστήμη βασισμένη στη λογική, την παρατήρηση και την εμπειρία. Στην Ελλάδα του 5ου αιώνα π.Χ., η υγεία δεν θεωρούνταν θεϊκό δώρο ή τιμωρία, αλλά φυσική κατάσταση ισορροπίας ανάμεσα στις δυνάμεις του σώματος, του πνεύματος και της φύσης. Αυτή η θεώρηση παραμένει μέχρι σήμερα ο πυρήνας της ιατρικής φιλοσοφίας.
Α. Ο Ιπποκράτης και η Θεμελίωση της Ιατρικής Επιστήμης
Ο Ἱπποκράτης ὁ Κῷος. (460–370 π.Χ.) θεωρείται δικαίως «πατέρας της Ιατρικής». Το έργο του, συγκεντρωμένο στο Ιπποκρατικό Σώμα, περιλαμβάνει πάνω από 70 πραγματείες, στις οποίες θεμελιώνεται η ιατρική σκέψη. Ο Ἱπποκράτης ὁ Κῷος (460–370 π.Χ.), στο έργο Περὶ ἱερῆς νοῦσου, δίδαξε πρώτος ότι καμία νόσος δεν είναι θεόσταλτη, αλλά έχει φυσικά αίτια.
«Οὐκ ἔστι νόσος θεόπεμπτος, ἀλλὰ φύσει γιγνομένη». Δηλαδή, η νόσος έχει φυσικά αίτια και άρα μπορεί να προληφθεί…
Ο Ιπποκράτης καθιέρωσε την κλινική παρατήρηση, τη διάγνωση με βάση τα συμπτώματα, και την εξατομικευμένη θεραπεία.
Εισήγαγε επίσης την έννοια των τεσσάρων χυμών (αίμα, φλέγμα, κίτρινη και μέλαινα χολή), που αντιστοιχούσαν στα τέσσερα στοιχεία της φύσης, γη, ύδωρ, αήρ, πυρ. Η ισορροπία τους εξασφάλιζε την υγεία, ενώ η ανισορροπία οδηγούσε στην ασθένεια.
Β. Η Χειρουργική Τέχνη στην Αρχαία Ελλάδα
Πριν από 2.500 χρόνια, οι Ιπποκρατικοί ιατροί πραγματοποιούσαν χειρουργικές επεμβάσεις εγκεφάλου, κρανίου, οφθαλμών και άκρων, χρησιμοποιώντας εργαλεία ακριβείας που βρέθηκαν σε ανασκαφές σε Κω, Δήλο και Πέργαμο.
Στο έργο Κατ’ ιατρείον περιγράφεται με λεπτομέρεια η προετοιμασία του ασθενούς, η αποστείρωση των εργαλείων (με βρασμό, κρασί και ξύδι), η χρήση φυσικού και τεχνητού φωτός, ακόμη και η αναισθησία με βότανα όπως η μήκων (παπαρούνα).
Η χειρουργική των Ελλήνων δεν ήταν απλώς τεχνική, ήταν τελετουργία ακρίβειας, καθαρότητας και σεβασμού προς τον άνθρωπο. Η διάκριση ανάμεσα σε ιατρό και μάγο ήταν πλέον οριστική, η ιατρική είχε γίνει επιστήμη.
Γ. Η Ενεργειακή και Ηλεκτρομαγνητική Θεώρηση του Σώματος
Σημαντικό στοιχείο της αρχαίας ιατρικής, που μόλις σήμερα ανακαλύπτεται ξανά από τη βιο-ηλεκτρονική – ήταν η θεώρηση του σώματος ως συστήματος ρευστών και ηλεκτρομαγνητικών ρευμάτων. Οι ιατροί, όπως ο Ηρόφιλος, πίστευαν ότι η ζωτική ενέργεια κυκλοφορεί μέσω λεπτών αγγείων και νεύρων, και ότι η ασθένεια προκύπτει όταν διαταράσσεται η “ροή” αυτής της ενέργειας.
Σύμφωνα με πηγές, γινόταν λόγος για εξισορρόπηση των ηλεκτρομαγνητικών ρευστών του σώματος, έννοια που, αν και εκφραζόταν με φιλοσοφικούς όρους, παραπέμπει στις σύγχρονες αρχές της βιο-ηλεκτροδυναμικής.
Επίσης, γινόταν χρήση “αριστερόστροφων αμινοξέων” που αντλούνταν από φυτά, για θεραπευτικούς σκοπούς, δηλαδή πρώιμα αντιβιοτικά. Αυτή η παρατήρηση, επιβεβαιωμένη σήμερα από τη μοριακή βιολογία, δείχνει ότι οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν πως η χημική κατεύθυνση επηρεάζει την αλληλεπίδραση με τις πρωτεΐνες των οργανισμών.
Δ. Οι Μεγάλοι Ιατροί Μετά τον Ιπποκράτη
Ο Ηρόφιλος ο Χαλκηδόνιος (3ος αι. π.Χ.) ίδρυσε στην Αλεξάνδρεια το πρώτο ανατομείο της ιστορίας. Μελέτησε το νευρικό σύστημα και περιέγραψε με ακρίβεια την ανατομία του εγκεφάλου και του ματιού. Ο Ερασίστρατος ο Κείος, επίσης στην Αλεξάνδρεια, ανακάλυψε τη λειτουργία της καρδιάς ως αντλίας και ξεχώρισε τις αρτηρίες από τις φλέβες, δηλαδή προανήγγειλε τη θεωρία της κυκλοφορίας του αίματος, 1.800 χρόνια πριν τον Ουίλλιαμ Χάρβεϊ.
Ο Γαληνός (2ος αι. μ.Χ.) συνδύασε την ιπποκρατική εμπειρία με τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη. Στα έργα του, που αποτέλεσαν τη βάση της ιατρικής επί 15 αιώνες, εισήγαγε την πειραματική μέθοδο και την ανατομική παρατήρηση σε ζώα, θεμελιώνοντας την φυσιολογία.
Ε. Οι Γυναίκες Ιατροί της Αρχαιότητας: Αξιοσημείωτο είναι ότι η ελληνική ιατρική αναγνώρισε τη γυναικεία συμμετοχή.
Η Αγνοδίκη, η πρώτη γνωστή γυναίκα ιατρός (4ος αι. π.Χ.), σπούδασε μεταμφιεσμένη ως άνδρας κοντά στον Ηρόφιλο, και μετά, αποκαλύπτοντας την ταυτότητά της, άνοιξε τον δρόμο στις γυναίκες ιατρούς των Αθηνών.
Η παράδοση αναφέρει επίσης τη Φαινό, τη Κτηρία και άλλες που εξειδικεύονταν σε μαιευτικές και φυτοφαρμακευτικές θεραπείες. Αυτές οι μορφές αποτελούν τις πρώτες τεκμηριωμένες γυναίκες επιστήμονες στην ιστορία.
ΣΤ. Η Αρχαιοβοτανολογία και οι Σύγχρονες Επιβεβαιώσεις
Το 1992 ανακαλύφθηκε στα ανοιχτά της Τοσκάνης ναυάγιο ελληνικού πλοίου του 2ου αιώνα π.Χ., που περιείχε φαρμακευτικά χάπια σε χάλκινα κυτία. Αμερικανοί αρχαιο-βοτανολόγοι, με ανάλυση DNA, διαπίστωσαν ότι κάθε χάπι αποτελούνταν από εκχυλίσματα δέκα διαφορετικών φυτών, όπως σέλινο, ιβίσκος, ραμνούς, άνηθος, καρότο, αγριοκυπάρισσο, ελαιόφυλλο και άλλα.
Τα αποτελέσματα δημοσιεύθηκαν στο New Scientist και επιβεβαίωσαν την περιγραφή των Διοσκουρίδη και Γαληνού για τη σύνθεση των φυτικών φαρμάκων. Η ελληνική βοτανοθεραπεία βασιζόταν στη γνώση της χημείας των φυτών, της δοσολογίας και της αλληλεπίδρασης των ουσιών, στοιχεία που συνιστούν τη βάση της φαρμακολογίας.
Ζ. Η Κληρονομιά και η Συνέχεια: Η ιπποκρατική σκέψη, με τον σεβασμό προς τη φύση και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, πέρασε μέσω του Βυζαντίου στην Ανατολή και μέσω των Αράβων στην Ευρώπη. Η περίφημη Ιατρική Σχολή της Περγάμου και αργότερα της Κωνσταντινουπόλεως συνέχισαν την ελληνική παράδοση. Σήμερα, οι έννοιες της πρόληψης, της ολιστικής θεραπείας, της βιοχημικής ισορροπίας και της ψυχοσωματικής σύνδεσης προέρχονται ευθέως από την ελληνική ιατρική σκέψη.
Συμπέρασμα: Οι Έλληνες ιατροί δεν αναζήτησαν απλώς τρόπους να θεραπεύσουν το σώμα, αναζήτησαν τον Νόμο της Ζωής. Η ιατρική τους ήταν ένωση επιστήμης, φιλοσοφίας και ηθικής, μια τέχνη που δίδασκε όχι μόνο πώς να θεραπεύεις, αλλά πώς να ζεις αρμονικά.
Ο όρκος του Ιπποκράτη, που ακόμη απαγγέλλεται από κάθε νέο γιατρό, είναι το αιώνιο σύμβολο αυτής της κληρονομιάς. ότι η επιστήμη υπηρετεί τη ζωή, και η γνώση είναι ιερή όταν προστατεύει τον άνθρωπο.
Η ιστορία του Ελληνισμού είναι η ιστορία της ανθρώπινης αφύπνισης. Από τον λόγο του Ηρακλείτου ως τις εξισώσεις του Πτολεμαίου, και από τον όρκο του Ιπποκράτη ως τη σοφία του Αριστοτέλη, ο ελληνικός νους αναζήτησε παντού το Αίτιον, το Μέτρον, το Κάλλος.
Στην ουσία του, ο Ελληνισμός δεν είναι παρελθόν, είναι συνέχεια. Κάθε φορά που ένας επιστήμονας ερευνά, ένας μαθηματικός αποδεικνύει, ένας γιατρός θεραπεύει, ή ένας άνθρωπος αναζητά την αλήθεια, η φλόγα εκείνου του αρχαίου πυρός ανάβει ξανά.
Η γνώση που γεννήθηκε στους Δελφούς, στη Δήλο, στην Αλεξάνδρεια και στην Κω, δεν έσβησε ποτέ, απλώς αναμένει την Αφύπνιση των Ελλήνων, όχι ως έθνος μόνο, αλλά ως φορείς του Λόγου. Γιατί ο Έλληνας, όπου κι αν βρίσκεται, δεν είναι απλώς απόγονος ενός λαμπρού παρελθόντος. Είναι φορέας μιας αποστολής, να ενώσει ξανά την Επιστήμη με τη Σοφία, τη Γνώση με την Ηθική, τον Άνθρωπο με το Σύμπαν.
Αυτή είναι η αληθινή…Ελλήνων Αφύπνιση.
Σχολιάστε το άρθρο μας
Αναδημοσιεύστε το ΠΑΝΤΑ με ενεργό link της πηγής.
Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου. To ιστολόγιο μας δεν υιοθετεί τις απόψεις των αρθρογράφων, ούτε ταυτίζεται με τα θέματα που αναδημοσιεύει από άλλες ενημερωτικές ιστοσελίδες και δεν ευθύνεται για την εγκυρότητα, την αξιοπιστία και το περιεχόμενό τους.
Ακολουθήστε το ellinikiafipnisis.com
στο Facebook…
στο Twitter
στο Viber
στο Telegram
στο GAB…
κοινοποιήστε το και στους φίλους σας!
